کارگردان نمایش «ریچارد سوم اجرا نمی شود»:
با هر اثر نمایشی، خود را به چالش میکشم
روحالله جعفری در تازهترین اثر نمایشی خود، جهانی تیره و خفقانآور از گوشهای از زندگی و اندیشههای نویسنده - کارگردان نوگرا بهنام وِسوالود میرهولد را در برابر دیدگان مخاطب ،بهگونهای نمایش میدهد که بتواند بهطور عینی و ملموس، این شرایط خفقانآور از زندگی او را که شخصیت اصلی نمایش است، درک کند و درگیرش شود.
فضاسازی دقیق از موقعیت شخصیت نخست، طراحی درست میزانسنهای سخت و دشوار، بازی خوب و اثرگذار بازیگران، طراحی نورپردازی اکسپرسیونیستی و همچنین طراحی افکتهای صوتی خلاقانه، نمایش ریچارد سوم اجرا نمیشود را تبدیل به اثری محکم و دراماتیک و چندوجهی کرده است.
روحالله جعفری دارای مدرک دکترای مدیریت و برنامهریزی فرهنگی از دانشکده مدیریت و اقتصاد و فوق لیسانس کارگردانی و همچنین لیسانس بازیگری از دانشکده هنرو معماری دانشگاه آزاد اسلامی است. او در حال حاضر، عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات است. شهادتخوانی انسانهای سرگشتهای که به بهای اندک مسیحشان را به صلیب کشیدند از بهر آن که راست کردار بودند!، و ناگهان...، بر فراز ناقوسها، بلوطها در مه، آن که میگوید آری آن که میگوید نه، من چه جوری ممکنه یه پرنده باشم؟، تماشاچی محکوم به اعدام، اسبهای پشت پنجره، رپرتوار نمایشنامهخوانی گروه تئاتر گیتی در حمایت از هنرمندان بیمار تئاتر: آنتیگونه، مکبث، باغ آلبالو، عروسی خون، شازده کوچولو، عنکبوتی در زخم و آخرین گودو و... مهمترین آثاری است که در کارنامه کاری جعفری بهچشم میآید. پژوهشی در ترویج فرهنگ تئاتر(طراحی الگوی عوامل اثرگذار در اوقات فراغت اقشار کمدرآمد و پُردرآمد شهر تهران)، فرهنگ تئاتر و فراغت، گروه هنرملی از آغاز تا پایان 1335- 1357 و همچنین زنگ سلامتی: فعالیتهای مفید پنج الی ده دقیقهای برای کلاس درس ازجمله کارهای مهم تألیفی و ترجمهای او محسوب میشوند. جعفری در همایش ملی جایزه کتاب سال دانشگاه آزاد اسلامی، ابنسینا (1394)، توانست برای نگارش کتاب پژوهشی در ترویج فرهنگ تئاتر، عنوان اثر برگزیده را بهدست آورد. او در گروه هنر و در بخش هنرهای نمایشی از سیوپنجمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (1396)، توانست عنوان شایسته تقدیر را با کتاب گروه هنرملی از آغاز تا پایان 1335- 1357 از آن خود کند. او همچنین برای انجام این پژوهش و نگارش آن، آرم «کمیسیون ملی یونسکو» را (1397)دریافت کرد. از سایر فعالیتهای هنری جعفری میتوان به داوری شانزدهمین مسابقه مطبوعاتی سالانه انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر، داور هنرهای نمایشی و سینما در دومین جشنواره موضوعی نشریات دانشجویی، داور جمعیت فیلمنامهنویسان و مستندسازان در پنجمین جشنواره فیلم وارش، رییس هیأت داوران بخش نگاه نو در بیستوسومین جشنواره بینالمللی فیلم کوتاهتهران، جوان نخبه و برتر عرصهی فرهنگ و هنر از سوی سازمان ملی جوانان در جشنواره حضرت علی اکبر (ع)، دانشجوی نخبه در عرصه فرهنگ و هنر در سومین جشنواره تجلیل از نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی و... اشاره کرد. بازیگران ریچارد سوم اجرا نمیشود حمید رحیمی، نسیم شجاعی، پوریا سلطانزاده، شهاب عباسیان، حسامالدین مختاری، مهدی بجستانی، محمد فرجیپو، آذر خوارزمی، حمید حبیبیفر، ندا حاجیبابایی، سیدرضا علوی، کامیار محبی و مجید رحمتی هستند که بهترتیب ورود به صحنه در آن بهایفای نقش میپردازند. از دیگر عوامل این نمایش میتوان به محمد جعفری سیاوشانی مشاور گروه، مجید رحمتی مشاور کارگردان، اشکان زیباییان دستیار کارگردان، فرنوش فروزان برنامهریز و منشی صحنه، روحالله جعفری . مجید رحمتی طراح صحنه، سیامک احصایی مشاور طراح صحنه، الهام شعبانی طراح لباس، ماریا حاجیها طراح گریم، رضا خضرایی طراح نور، مجید روحبانی طراح صدا، امیر رجبی طراح پوستر و بروشور، امیرعلی آقایی مدیر صحنه، فهیمه حکمتاندیش و نادر بهرامی عکاس، عسل عباسیان روابطعمومی و مشاور رسانهای، امیر قالیچی تبلیغات مجازی و علی زندیه تیزر اشاره کرد. این نمایش نوشته ماتئی ویسنییک با ترجمه اصغر نوری و دراماتورژی و کارگردانی روحالله جعفری، روایت برههای از زندگی کارگردانی است که در روسیه اجازه اجرای نمایش به او داده نمیشود. نمایش ریچارد سوم اجرا نمیشود از 31 تیر تا پایان مرداد، ساعت 19:45 در تالار چهارسو مجموعه تئاتر شهر بهصحنه میرود. با روحالله جعفری دربارهی اجرای این نمایش گفتوگویی انجام دادهایم.
میرهولد و ماتئی ویسنییک هر دو به لحاظ اینکه در فاصله زمانی چنددههای، درگیر خودکامگی کمونیست حاکم در کشورهای روسیه و رومانی بودند، قرابتهای زیادی با هم دارند و شاید به این علت، ویسنییک در نمایشنامه ریچارد سوم اجرا نمیشود، رفته است به سراغ تاریخنگاری میرهولد؛ چقدر به این مسئله اعتقاد دارید؟
تجربه زندگی در یک کشوری که رژیمی خودکامه و دیکتاتور دارد، مثل رومانی دوره چائوشسکو و یا روسیه دوره استالین و یا گام برداشتن و آگاه کردن مردم برای آن که به جامعهای آزاد بیاندیشند و تلاش کنند تا با برقراری دیالوگ، زمینه شکلگیری دموکراسی را در جامعهای که در آن زیست میکنند، فراهم کنند، میتواند تکرارشونده در تاریخ باشد. ویسنییک هنرمندی خلاق و چندوجهی است که از نزدیک شاهد آلام و رنجهای مردم و همچنین هنرمندان کشورش، رومانی در دوره دیکتاتوری چائوشسکو بوده است و چون خود تجربه مواجه شدن با سانسور و اختناق را دارد، توانسته به شکل ظریفی، آنهم با دستمایه قرار دادن بخشی از زندگی میرهولد که او هم در روسیه و در دوران استالین، مواجه با سانسور و اختناق شد، نمایشنامهای به رشته نگارش درآورد که در هر دورهای قابل اجرا کردن است و میتواند بیواسطه با مخاطب ارتباط برقرار کند.
آیا ریشه اندیشه بیومکانیک میرهولد به کار هنرمندان آلمانی بعد از جنگ جهانی اول و سبک اکسپرسیونیسم بر میگردد؟
بهرهگیری از اندیشه و شاخصههای کار هنری میرهولد، بهعنوان برجستهترین کارگردان آوانگارد انقلابی، همچنان در صحنههای نمایش، آنهم در سطح جهانی، مورد استفاده هنرمندان پیشرو قرار گرفته و میگیرد. یکی از این شاخصهها در کار او توجه به نورپردازی اکسپرسیونیستی است. میرهولد خالق بیومکانیک است. بیومکانیک یک اندیشه و یک سیستم تمرینی برای بازیگران بود که او بعد از انقلاب ابداع کرد. اوبعد از جنگ جهانی اوّل و بعد از انقلاب اکتبر، با طرح بیومکانیک، در برابر تئاتری که حکومت تمامیتخواه میخواست تجویز کند، ایستاد. این کار او یک مقابلهگری و اعتراض نسبت به شیوه تئاترهای بسته و داخل چهارچوب و با خط و مرز مشخص و سراسر پر از سانسور و ممیزی بود که به ترویج اختناق در جامعه میپرداخت.
نکته مهم در اجرای نمایش ریچارد سوم اجرا نمیشود، احترام به مخاطب در جهت ارائه یک کار درست با دکور و صحنه و نور و لباس حرفهای و استاندارد است که نمایش را از کارهای تکنفره و ساده این روزهای تئاتر ما متمایز میکند؟
با هر اثر نمایشی که آن را برای اجرا آماده میکنم، در وهله اول خود را به چالش میکشم و این به چالش کشیدن برای من جذاب است؛ چراکه میخواهم ببینم آیا شناخت از خویشتن خویش برای خلق یک اثر هنری پیدا کردهام و آیا در این چالش میتوانم از داشتههای ذهنی و تجربههایی که به دست آوردهام، درکنار مشاهداتم و سیر و سلوکی که در حوزه هنر داشتهام، استفاده کنم؟ برای من راکد ماندن و درجا زدن به مثابه مرگی ذلتبار است که تلاش میکنم تن به آن ندهم. لذا شما وقتی که خودتان را به وجوه مختلف به چالش میکشید، دیگر نمیتوانید تن به هنر میانمایه و مبتذل بدهید؛ زیرا به افق مینگرید و حق توقف در اجرای قواعد پذیرفته شده، آنهم در چهارچوب روزمرگی را ندارید.در طی این سالها، گروه تئاتر گیتی با چنین رویکردی در حوزه هنر نمایش، فعالیتش را آغاز کرده و چند سالی است که بر روی آثار ویسنییک متمرکز شده است.آثار این نویسنده جهانشمول است. گروه برای اجرای نمایش ریچارد سوم اجرا نمیشود، دو ماه، آنهم بهصورت فشرده، روزی بیش از شش ساعت، تمرین کرد که به وضعیت مناسب اجرا برسد. تمرینها شکل کارگاهی داشت و لحظه به لحظه نمایش، خلق و ساخته شد. اجرای این نمایش، سخت است و گروه چون همدل برای اجرای اثری شریف بود، از سختی کار هراسی نداشت. من به نوبه خود قدردان همه اعضای گروهم هستم که در این نمایش، با عشق و با ایمان و بدون لحظهای تردید، سختی کار را نادیده گرفت تا نمایشی دغدغهمند را به مخاطب، در قالب یک کالای فرهنگی که حاوی اندیشه است، ارائه دهد.
آیا نمایش ریچارد سوم اجرا نمی شود را میتوانیم یک نمایش مدرن بدانیم؟
بله.
آیا عناصری نظیر نورپردازی و افکتهای صوتی جزو ارکان مهم اجرایی نمایش شما هستند؟
اگر هر کدام از بخشهای مختلف نمایش، طراحی منحصر به فرد خودش را نمیداشت، این نمایش قوام پیدا نمیکرد و نمیتوانست که اجرا شود. برای تکتک صحنههای نمایش، طراحی، ازجمله طراحی صدا، نور و... صورت گرفته و لحظهها لحظه به لحظه خلق شدهاند.
آیا میرهولد نمایش شما یک قهرمان است و یا یک روشنفکری است که در راه تحقق آرمانهایش دچار شکست شده است؟
اگر علاقهمند به کنکاش در تاریخ هنر نمایش و خواندن آن باشیم، درمییابیم که هنرمندان زیادی در ادوار گذشته بودهاند که بهدلیل زیر یوغ ممیزی و سانسور نرفتن، اندیشه و آثارشان قلع و قمع و عقیم شده است.میرهولد در زمره هنرمندانی است که پای اعتقادش ایستاد و تن به ذلت نداد و در این راه، جانش را هم از دست داد.