اینجا «تئاتر» است نه «پارک»
ناگفته‌های غریب‌پور از فقدان یک«حریم»

«تئاتر شهر» نامی آشنا برای تئاتر ایران است، بنایی که به‌عنوان اثری ملی و فرهنگی در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است. حدود نیم قرن از ساخت و بهره‌برداری از این بنای تئاتری می‌گذرد که طی ۵ دهه فعالیت خود فراز و نشیب‌های متعددی را تجربه کرده است. تئاتر شهر بیش از ۳ دهه و در شرایطی که تئاتر ایران در فقر سالن‌های تئاتری به سر می‌برد، به عنوان خاستگاه هنرمندان تئاتر شناخته شد؛ مکانی که برای بسیاری از تئاتری‌ها به عنوان کعبه آمال و آرزوهایشان شناخته می‌شد و همه به دنبال ثبت اجرا در این مجموعه در کارنامه کاری شان بودند.

بهره‌برداری بیش از ظرفیت باعث فرسوده شدن مجموعه تئاتر شهر و تجهیزات و امکانات آن شد از این رو وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی تئاتر که مسئولیت نگهداری و بهره‌برداری از مجموعه تئاتر شهر را هم بر عهده داشت طی چند مقطع زمانی اقدام به بازسازی داخلی این مجموعه تئاتری کرد که همواره این بازسازی‌ها از زوایای مختلف مورد نقد کارشناسان و صاحبنظران تئاتری قرار گرفت.

اما تئاتر شهر علاوه‌بر لطماتی که در داخل دید، وضعیت بسامانی در بیرون خود هم نداشت. زمانی این مجموعه تئاتری دارای حریمی بود که با نرده از محیط پیرامونش مجزا شده بود ولی در زمانی که غلامحسین کرباسچی به‌عنوان شهردار تهران دستور برداشتن نرده پارک‌های تهران را داد، نرده‌های حریم تئاتر شهر نیز برداشته شد و از آن روز تا کنون تئاتر شهر یکی از بی‌حریم‌ترین مجموعه‌های فرهنگی و هنر ایران شده است.

برداشته شدن حریم تئاتر شهر آسیب‌های بسیاری به این مجموعه وارد کرد؛ از آسیب دیدن نمای بیرونی مجموعه که حتی به دزدیده شدن کاشی‌ها و دستگیره‌های درهای ورودی مجموعه انجامید تا حضور افراد خلافکار و غیر فرهنگی در اطراف مجموعه که فضای محیط تئاتر شهر را ناایمن و غیر فرهنگی کرد.

این شرایط باعث شد تا مخاطبان و گروه‌های تئاتری شاهد بروز اتفاقات و لحظات ناخوشایندی در اطراف تئاتر شهر باشند. نزاع‌های خیابانی خلافکاران در پیرامون تئاتر شهر، سرقت گوشی‌های همراه و همچنین رفتارهای ناشایست و غیر اخلاقی فضای اطراف تئاتر شهر را به بدترین شکل ممکن تغییر داد.

سال‌های سال است که از سوی برخی چهره‌های هنری و صاحب‌نظر تئاتر این وضعیت مورد نقد قرار گرفته و بحث مشخص شدن حریم مجموعه تئاتر شهر و تغییر شکل ظاهری این فضا که هر روز شرایط را برای حضور ایمن خانواده‌ها و مخاطبان تئاتری بدتر می‌کند، مطرح شده است. با این وجود هنوز اقدامی از سوی مدیران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری تهران در این خصوص انجام نشده است. البته در ماه‌های اخیر صحبت‌ها و اقداماتی در خصوص ایجاد و مشخص شدن حریم مجموعه تئاتر شهر از سوی مدیران و مسئولان وزارت ارشاد مطرح شده که گویا قرار است با همکاری شهرداری تهران و سازمان میراث فرهنگی به نتیجه برسد و اجرایی شود.

نکته عجیب در شرایطی که مجموعه تئاتر شهر و محیط پیرامون بیشترین آسیب را از نداشتن حریمی مشخص دیده است، انتقاد برخی به مشخص شدن این حریم است. این عده معتقدند که نباید مجموعه تئاتر شهر از محیط پیرامون خود جدا و حریمی مشخص داشته باشد زیرا این امر را باعث ایجاد فاصله بین تئاتر و مردم می‌دانند؛ موضوعی که استدلال آن تنها در ذهن این افراد شکل گرفته و هیچ توجیه منطقی و فرهنگی ندارد.

تالار وحدت به عنوان یکی از معدود امکانات استاندارد فرهنگ و هنر ایران که در حوزه‌های تئاتر و موسیقی مورد بهره برداری قرار می‌گیرد، سال‌های سال است که حریمی مشخص دارد که با نرده‌هایی فلزی از محیط پیرامون خود مجزا شده است. این نرده‌ها و حریم نه تنها آسیبی به تالار وحدت وارد نکرده‌اند بلکه یکی از دلایل مهم حفظ بنا و محیط اطراف این مکان فرهنگی و هنری هستند. همین امر باعث شده تا مخاطبان وقتی وارد حریم تالار وحدت می‌شوند از حضور در محیطی فرهنگی و هنری بهره مند شوند. به طور حتم اگر تالار وحدت این حریم مشخص را نداشت در مدت زمانی کوتاه محیطی سبز و پیرامون آن محل تجمع افراد خلافکار و غیر فرهنگی می‌شد. ضمن اینکه وجود حریمی مشخص به میزان استقبال مخاطبان و علاقه مندان تئاتر و موسیقی از آثار به صحنه رفته در این مجموعه نشده و فاصله‌ای بین مردم و تئاتر و موسیقی ایجاد نکرده است.

تالار مولوی تهران به‌عنوان یکی از مهمترین مراکز تئاتری ایران که ویژه تئاتر دانشجویی است، در موقعیتی واقع شده که به دلیل وجود مراکز دانشگاهی، دارای حریمی مشخص است که از خیابان و دسترس رهگذران جدا شده اما طی ۴ دهه گذشته این حریم نه تنها مانع استقبال از تالار مولوی نشده بلکه یکی از ایمن‌ترین فضاهای فرهنگی و هنری است که دانشجویان و جوانان تئاتری در آن به اجرای آثار خود می‌پردازند و مخاطبان و علاقه مندان به تئاتر نیز به راحتی در آن حضور پیدا می‌کنند.

اینکه وجود حریمی مشخص برای تئاتر شهر را دلیلی بر ایجاد فاصله بین مخاطبان و مردم با تئاتر بدانیم از اساس ایده و نظری اشتباه است زیرا مخاطبان و علاقه مندان به هنر نیز نیازمند وجود فضایی فرهنگی و امن در پیرامون مجموعه تئاتر شهر هستند.

بهروز غریب پور یکی از چهره‌های شناخته شده تئاتر و مدیریت هنری در گفتگویی با خبرنگار مهر به بررسی موضوع نیاز مجموعه تئاتر شهر به حریمی مشخص پرداخت و نکات قابل تأملی را در این خصوص بیان کرد.

وی درباره ارزیابی و نگاه خود درباره اینکه مجموعه تئاتر شهر نیازمند حریمی مشخص است یا نه، گفت: من قطعاً موافق مشخص شدن حریم مجموعه تئاتر شهر هستم و دلایل متعددی هم برای این موافقت دارم. وقتی در زمان مدیریت آقای کرباسچی در شهرداری تهران این تصمیم گرفته شد که نرده‌های پارک‌ها برداشته شود، منظور نرده‌های پارک بود نه نرده‌های ساختمان‌هایی که در درون پارک‌ها قرار گرفته‌اند. بنابراین این تداخل صورت گرفت که وقتی نرده‌های پارک دانشجو برداشته باشد این تصور به وجود آمد که تئاتر شهر هم جزوی از پارک دانشجو است. در حالی که نوع فعالیت تئاتر شهر و نوع حضور افراد در این بنا تابع یک نظم و ارتباطات دیگر است.

وی متذکر شد: در آن زمان یک تداخل موضوعی صورت گرفت که متأسفانه برایش راه‌حلی در نظر گرفته نشد و همه خوشحال بودند که نرده‌ها برداشته شده و نوعی آزادی رفت و آمد به فضاهایی اینگونه ایجاد شده است. در حالی که الان می‌بینیم متأسفانه در یک شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی دیگر همین برداشته شدن نرده‌ها تبدیل به معضل‌های فراوانی شده است.

غریب‌پور با اشاره به مقطعی از زمان که به عنوان شهردار «ناحیه سبز» شامل مجموعه تئاتر شهر فعالیت داشت، گفت: با آقای ملک مدنی شهردار وقت مکاتبات و بازدیدی کردیم که چگونه می‌توانیم حریم تئاتر شهر را احیا کنیم. ایشان موافقت کرد ولی موافقت به عمر مدیریتشان در شهرداری تهران قد نداد و من هم شهردار ناحیه سبز نبودم. بعدها وقتی مدیریت مرمت و بازسازی تئاتر شهر را بر عهده گرفتم بار دیگر این موضوع را پیگیری کردم.

وی ادامه داد: گزارشی تفصیلی با همکاری شرکتی که مشاور اجرایی ما بود ارائه دادیم که حریم هم بیرون و هم درون تئاتر شهر دوباره لحاظ شود تا مصیبت‌هایی که ساختمان و اطراف تئاتر شهر دیده، کنترل شود. در بررسی صورت گرفته دیدیم که هر کسی با دلیل یا بی‌دلیل به محض اینکه به مأموران حراست در ورودی بگوید که با روابط عمومی کار دارم، به راحتی اذن ورود به داخل مجموعه را می‌گیرد. اولین صدمه‌ای که از این بی حریمی دامن تئاتر شهر را می‌گرفت این بود که ما در دستشویی‌های طبقه دوم مجموعه ده‌ها سرنگ تزریق مواد مخدر پیدا کردیم. وقتی ورود به ساختمان آزاد باشد قطعاً چنین نتایجی نیز حاصل می‌شود.

این هنرمند باسابقه تئاتر درباره تدبیری که در آن مقطع زمانی برای حفظ حریم درونی مجموعه تئاتر شهر مدنظر قرار داده بود، توضیح داد: ما جامعه مخاطبان روابط عمومی مجموعه تئاتر شهر را دسته‌بندی کردیم و بر اساس آن به این نتیجه رسیدیم که روابط عمومی در بخش مبدا و ورودی مجموعه قرار گیرد تا اطلاعات مربوط به فعالیت‌ها و اجراها را در اختیار مراجعان این بخش قرار دهد. برای خبرنگاران و اصحاب رسانه نیز که قصد مصاحبه با هنرمندان و گروه‌های تئاتری را داشتند، اتاقی مخصوص مصاحبه در نظر گرفتیم.

غریب پور یادآور شد: از همان موقع رسانه شروع به نقد کردن این قضیه کردند و من همان موقع مصاحبه‌هایی انجام دادم تا استدلال ما در این خصوص را بدانند. بر این اساس تئاتر شهر حریمی در درون نداشته و ندارد.

وی با اشاره به اینکه در آن زمان در محیط بیرونی تئاتر شهر هم اتفاقات متعددی اعم از روشن کردن آتش و استقرار بی خانمان‌ها شکل گرفته بود، افزود: با گذشت زمان شاهد هستیم که وضعیت محیط بیرونی تئاتر شهر به قدری مصیبت بار شده و ناامنی شدیدی به وجود آورده و همین امر باعث شده تا بسیاری از جوانان و خانواده‌ها جرأت قدم زدن در محیط پیرامون تئاتر شهر را نداشته باشند.

مدیرعامل اسبق خانه هنرمندان ایران تأکید کرد: تئاتر شهر به عنوان ساختمانی که ثبت میراث ملی شده و ساختمانی فرهنگی است، باید حریمی فرهنگی نیز داشته باشد و وقتی افراد به سمت تئاتر شهر می‌آیند بدانند هدف تماشای تئاتر است یا گذران اوقاتی فرهنگی. اگر کسی هم قصد ورود به پارک دانشجو را دارد که از سمت دیگری وارد پارک شود.

غریب پور با بیان اینکه کسانی که استدلال می‌آورند تئاتر شهر و پارک نباید حریم داشته باشد بدانند که نمی‌توان خلاف قاعده جهان حرکت کرد، افزود: «باغ لوکزامبورگ» در پاریس که نزدیک «کمدی فرانسز» به‌عنوان تماشاخانه ملی فرانسه است، حریمی مشخص دارد. «هاید پارک» لندن نیز دارای حریم است.

وی متذکر شد: هدف ما از ایجاد نکردن حریم برای تئاتر شهر چیست؟ می‌خواهیم بگوییم که پیشرفته‌تر از کشورهای دیگر جهان که برای بناهای فرهنگی و هنری‌شان ارزش قائل‌اند هستیم؟ اگر اینگونه است می‌گویم که برای برخی تئاتری‌ها نفس اعتراض مهم است زیرا نمی‌توانند استدلال کنند.

غریب‌پور در بخش دیگری از سخنان خود به ارائه طرحی پیشنهادی به ملک مدنی شهردار اسبق شهر تهران اشاره کرد و گفت: در آن طرح به شهردار وقت تهران پیشنهاد دادم که در حریم تئاتر شهر به شکلی حرفه‌ای فضاهایی برای پذیرایی و همچنین ارائه محصولات فرهنگی طراحی شود تا علاوه بر اینکه برای تئاتری‌ها اشتغالزایی می‌شود، مراجعه کنندگان نیز بدانند اوقات فرهنگی خود را در مجموعه تئاتر شهر چگونه سپری کنند.

سرپرست گروه تئاتر «آران» درباره چرایی اجرایی نشدن ایجاد حریم تئاتر شهر از سوی مدیران و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری تهران، تصریح کرد: وقتی قرار بود در ضلع شمالی فضای مجموعه تئاتر شهر ایستگاه مترو احداث شود، تجمع و اعتراض کردند بدون اینکه بدانند چرا. الان ایستگاه مترو به نام مجموعه تئاتر شهر است و دسترسی به این بنا و همچنین تالار وحدت، تالار حافظ و تالار فردوسی و بسیاری دیگر از سالن‌های خصوصی را راحت‌تر کرده است. جدا از نامناسب بودن یا نبودن ظاهر ایستگاه، موضوع مدنظر امکان و تبلیغی است که برای تئاتر شهر فراهم کرده است. اگر طرح حریم تئاتر شهر اجرایی نمی‌شود به خاطر اینگونه اعتراضات بی استدلالی است که برخی انجام می‌دهند و مسبوق به سابقه است. شهرداری تهران از بیم اینکه مبادا به حریم تئاتر شهر تعدی شود دست نگه داشته است.

وی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه برای سالن‌های تئاتر زمان شکسپیر و همچنین تکیه دولت حریم وجود داشته است، یادآور شد: پهنه رودکی که شکل گرفته فضای مقابل تالار وحدت را امن کرده است. چند ماه قبل مقابل تالار وحدت ایستگاه تاکسی‌ها بود، فلاسک و زیرانداز می‌آوردند، آنجا می‌نشستند، دراز می‌کشیدند و فضایی غیر فرهنگی ایجاد کرده بودند.

غریب‌پور تصریح کرد: ببینید دور تا دور تئاتر شهر چه مصیبتی شکل گرفته است. اگر می‌خواهیم بهترین آثار صحنه‌ای را داشته باشیم چگونه می‌توان از کانالی زشت عبور کرد و به زیبایی رسید. تصور می‌کنم دوستانی که معترض هستند توجیه نیستند و فقط نفس اعتراض برایشان مهم است.

این هنرمند تئاتر تأکید کرد: حریم برای تئاتر شهر لازم است. حریم می‌تواند برای یک فضا تشخص ایجاد کند. متأسفانه معترضان به حریم داشتن مجموعه تئاتر شهر مانند کسانی‌اند که به دنبال اختراع همه چیز از نو هستند. هر ساختمان ارزشمندی باید حریم داشته باشد و مدیران و مسئولان باید این کار را انجام دهند. قضیه حریم تئاتر شهر عاجل است و باید هر چه سریع‌تر برای آن فکری کرد

تهیه و تنظیم گزارش: فریبرز دارایی ( خبرگزاری مهر )