تئاتر ابزورد را ایرانی معنی نکنیم

جلسه نقد وبررسی کتاب " این سه تسخیر ناپذیر " یکشنبه نهم مرداد ماه توسط انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر در سالن کنفرانس مجموعه تئاتر شهر برگزار شد .
به گزارش روابط عمومی مجموعه تئاتر شهر ، مسعود دلخواه مدرس ،کارگردان و بازیگر تئاتر که در این جلسه حضور داشت صحبتهای خود را با تشریح و مفهوم معادل سازی برای کلمه " ابزورد" آغاز کرد .
وی گفت : معادل سازی برای کلمه ابزورددر زبان فارسی کار بسیار دشواری است که به اعتقاد من هیچکدام از معانی و معادل هایی که تاکنون از آنها در زبان فارسی شنیده ایم مفهوم اصلی کلمه را انتقال نمی دهند .
دلخواه ادامه داد : اینکه به جای واژه ابزورد از مفاهیمی چون "پوچ گرایی "، " معنا باختگی " و " عبث گرایی " استفاده می کنیم رویکرد اشتباهی است که تلقین درست تئاتر ابزورد در ایران را برای ما مشکل کرده است .این درحالی است که در زبان شناسی نوین این اصل پذیرفته شده که برخی از واژه ها ، واژه های جهانی هستند که نیازی به معادل سازی بومی برای آن نداریم و این مساله باید بیشتر مورد توجه فرهنگستان قرار بگیرد . چرا که این واژه ها دارای جایگاه تاریخی هستند که نباید اصراری برعوض شدن آن داشته باشیم و یکی از این واژه ها ابزورد است که به هیچ عنوان به معنای پوچ گرایی نیست چرا که پوچ گرایی بیشتر نزدیک به مفاهیمی چون نهلیسم است که نباید آن را به ابزورد نسبت داد.
این مدرس تئاتر در ادامه صحبتهای خود در تشریح ومعنی کلمه " ابزورد" وریشه های آن در تئاتر بعد از جنگ جهانی دوم خاطر نشان کرد: وقتی می گوییم چیزی ابزورد است یعنی یک مفهوم از توان ما خارج است و با منطق ما مطابقتی ندارد . در واقع ابزورد بودن به معنای خارج از منطق بودن است ، منطقی که با ایدئولوژی ها واتفاق های مختلف مطابقتی ندارد و نمی توان در مورد آن توضیح داد .
وی تصریح کرد :برای لغت ابزورد بهترین معادل همان لغت ابزورد است و هیچ لغت دیگری نمی تواند این مفهوم را به طور کامل توضیح دهد . اگر چه جریان تئاتر ابزورد در دهه های 50 تا 70 به اوج خود رسید و تا دهه 80 این روند را ادامه داد اما این جریان را می توان حتی در تئاتر یونان باستان و متون آریستو فان و اوریپید جستجو کرد .
این کارگردان تئاتر در تکمیل صحبتهای خود گفت : ایجاد طنز و کمدی ، ایجاد یاس و ناامیدی و تلفیقی از این دو گونه مفاهیمی است که در تئاتر ابزورد وجود دارد و ما می بینیم که در تئاتر یونان باستان جای پای این دو نگاه در آثار آریستو فان به شیوه طنز و در آثار اوریپید به شیوه ای تراژیک دیده می شود . حتی یان کات از پژوهشگران برجسته تئاتر در دنیا معتقدند که شکسپیر هم از اولین ابزورد نویس ها ست که این جریان را می توان در نمایشنامه لیرشاه او مشاهده کرد . پس می بینید که تفکر ابزوردی را می توان در تاریخ ادبی تئاتر نیز دنبال کرد.
وی با اشاره به نویسندگانی که در دوران معاصر متاثراز مفهوم ابزورد بوده اند ، گفت : نویسندگانی چون آلبی ، ژنه ، پینتر ، یونسکو و بکت که به این دیدگاه رسیدند از قوانین جامعه ، شرایط نظام سرمایه داری در آمریکا و فرهنگ بوروژوایی و شرایط حاک بر جهان و انسان ها انتقاد هایی داشتند که در همه آنها رویکرد مایوسانه ای وجود داشت .
دلخواه با بیان اینکه تئاتر ابزورد یک ژانر نیست ، تصریح کرد: ما نباید فکر کنیم که تئاتر ابزورد به معنای تئاتر پوچی و بی محتوایی است . برعکس اگر نویسندگان ابزورد در مقابل بی معنایی جهان برخواستند به خاطر این بود که دراین بی ارتباطی انسان ها در کره زمین معنایی را باز کنند . به همین خاطر آثار آنها جنبه های انتقادی و اجتماعی زیادی دیده می شود .
روزبه حسینی گردآورنده کتاب " این سه تسخیر ناپذیر" هم دراین جلسه درباره ایده اولیه جمع آوری مقالات و وقفه 9 ساله انتشار این کتاب گفت : من هم با عقیده و نظر دکتر دلخواه در باره واژه ابزورد موافقم و شاید به خاطر همین معادل سازی های نادرست بود که تصمیم گرفتم با همراهی دوستانم نسبت به جمع آوری مقالات و ترجمه های مرتبط با اوژن یونسکو ، ادوارد آلبی و ساموئل بکت اقدام کنم و من هم موافق این مقوله هستم که فرهنگستان زبان و ادب فارسی به این مقولات توجه بیشتری کند و به واژه هایی که مربوط به مانیست دست نزنند و اجازه بدهند از واژه ها به درستی استفاده کنیم . چرا که این اقدام می تواند مقابل بسیاری از اشتباهات بعدی ایستادگی کند.
وی در ادامه با اشاره به فعالیتهای خود در عرصه روزنامه نگاری و انگیزه هایی که برای انتشار این کتاب داشت ، ادامه داد : در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 که نشریه پرونده تئاتر منتشر می شود تصمیم گرفتیم که مقالاتی را درباره این سه نویسنده منتشر کنیم اما به دلایلی که فعالیت نشریه متوقف نشد نتوانستیم نسبت به چاپ این آثار اقدام کنیم .
حسینی گفت : با بازنگری که در این مقالات داشتیم و همچنین همکاری و مشاوره هنرمندان و پژوهشگرانی چون منصور براهیمی وامید روحانی تصمیم گرفته شد که با یک ترجمان جدید و حضور نسل سوم نسبت به جمع آوری و بازنویسی این مطالب اقدام کنیم که درنهایت با مساعدت دکتر قطب الدین صادقی این کار توسط انتشارات قطره منتشر و در نمایشگاه کتاب امسال رونمایی شد .
وی در بخش دیگری از صحبتهای خود با اذعان به این نکته که کتاب این سه تسخیر ناپذیر دارای مشکلات ویرایشی است ، خاطر نشان کرد :تمام مترجمانی که در این پروژه که از تالیف تا چاپ آن 9 سال طول کشید با من همکاری داشتند در اوایل دهه 80 مترجمان تازه کاری بودند که هم اکنون تبدیل به افراد صاحب نامی در عرصه تئاتر شدند از این رو برای مرتب کردن و ویرایش مطالب با مشکلات بسیار زیادی روبه رو بودم که کار را برای من دشوار کرد اما به طور حتم در صورت تجدید چاپ نسبت به حل مشکلات اقدام خواهم کرد.
مسعود دلخواه بعد از صحبتهای حسینی گفت : هر کدام از این سه شخصیت به قدری بزرگ هستند که تمام فعالیتهای کاری آنها را نمی توان در یک کتاب جا داد و به طور طبیعی این جریان باعث ایجاد محدودیتهایی برای گردآورنده آن خواهد شد . در این اثر هم این نکته به خوبی مشهود بود اما تلاش خوبی انجام گرفته که می تواند مورد بررسی بیشتری قرارگیرد.
وی با اشاره به عنوان کتاب تصریح کرد : انتخاب " این سه تسخیرناپذیر"برای کتاب انتخابی است که من نام آن را دوست دارم و به نظر من بسیار سنجیده انتخاب شده است از سویی دیگر نکته ای که می تواند در انتشار چنین آثاری مورد توجه قرارگیرد ژورنالیستی کار نکردن آنهاست که باید به شدت مراقب آن بود .
دلخواه با اشاره به ترجمه های چاپ شده در این کتاب هم گفت : با توجه به اینکه نسخه اصلی تعدادی از نوشتارهای ترجمه شده این آثار را در اختیار داشتم و در هنگام مطالعه این ترجمه ها تعدادی از آنها را با نسخه اصلی تطابق می دادم باید بگویم که ترجمه های خوبی را دیدم اما در بخش مقالات نکته های ویرایشی وجود دارد که در تجدید چاپ این کتاب باید مورد بازنگری اساسی قرار گیرد .
وی افزود: " به کوشش و ویرایش روزبه حسینی " عنوانی است که در جلد این کتاب مشاهده می شود اما صراحتا باید بگویم که من کوشش دیدم اما ویرایش دچار نواقصی است که برای رفع آن باید به طور جدی اقدام کرد و نکته دیگر اینکه ای کاش مقدمه خوبی برای این کتاب درنظر گرفته می شد تا ناهمگونی تعدادی از ترجمه ها با توضیحی که درمقدمه بود به مخاطب توضیح داده می شد.
این بازیگر تئاتر دربخش دیگری از صحبتهای خود گفت : یکی از ایرادات دیگری که می توان در برخی مقالات و نوشته ها به آن اشاره کرد بی توجهی به نام شخصیتهای بزرگی است که از آنها به عنوان منبع یاد شده است به عنوان نمونه شخصیت بزرگی مانند "آبرامز" فردی نیست که فقط به ذکر نام او بخواهیم بسنده کنیم چرا که او شخصیت بسیار بزرگی است که تاثیر فوق العاده ای در تئاتر قرت بیستم داشته و کم انصافی است که با ذکر فقط یک نام از او بسنده کنیم .
دلخواه به مقدمه کتاب هم اشاره کرد و گفت : متاسفانه مقدمه ای که توسط نگارنده آن در همه کتاب های منتشر شده از سوی ناشردیده می شود مقدمه ای است که مرتب در حال تکرار شدن است و نمی دانم تکرار آن چه معنایی دارد ؟ اگر معنایی در این تکرار نهفته است که باید ما به جزییات و آمار مطرح شده در آن آگاهی بیشتری داشته باشیم چرا که اگر کوچک ترین اشتباهی در این مطالب تکراری وجود داشته باشد خواننده را دچار گمراهی می کند . پس بهتر است در گام اول هدف ناشر از تکرار این مقدمات مشخص شده و بعد منابع موارد مطرح شده در آن نیز برای مخاطبان معرفی شود.
این پژوهشگر تئاتربا اشاره به نقاط ضعف و قوت کتاب " این سه تسخیر ناپذیر" گفت : متاسفانه ما در تالیفات خود خالصانه کار نمی کنیم و من در طول این هشت سالی که به ایران بازگشتم شاهد چاپ کتاب هایی بودم که دو سوم آنها ترجمه بوده و نویسنده اثر آن را به نان خود در کتاب چاپ کرده و این یکی از بزرگترین معضلاتی است که بخش پژوهش ما به آن دچار است به همین جهت از تمام نویسندگان جوان می خواهم با دقت بیشتری نسبت به ذکر منبع آثار تالیفی خود تلاش کنند .
رامتین شهبازی نویسنده و منتقد تئاتر که اجرای این مراسم را به عهده داشت در پایان از برگزاری جلسات نقد وبررسی کتاب و فیلم تئاتر توسط انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر خبر داد و گفت : جلسه بعدی ما اختصاص به برگزاری نمایش یک فیلم تئاتر ایرانی در تاریخ 23 مرداد ماه خواهد بود که جزییات آن به زودی اعلام می شود ضمن اینکه در تاریخ ششم شهریور ماه نیز " کتاب تماشاخانه های تهران " نوشته ناصر حبیبیان و مهیا آقا حسینی در سالن کنفرانس مجموعه تئاتر شهر برگزار می شود.