کارکرد اصلی جشنواره‌ها ارزیابی کیفی فعالیت‌های هنری است

سومین نشست دفتر پژوهش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی با موضوع آسیب شناسی جشنواره بین المللی تئاتر فجر ساعت 30/18 روز پنجشنبه 19 اردیبهشت با حضور شهرام کرمی مدیر کل هنرهای نمایشی حمید نیلی مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی و نادر برهانی مرند دبیر جشنواره تئاتر فجر در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.

در این نشست که با موضوع داوری در جشنواره های تئاتر فجر برگزار شد، محمدرضا خاکی، فارس باقری و بهزاد آقاجمالی به عنوان سخنران حضور داشتند.

محمدرضا خاکی به عنوان نخستین سخنران این نشست با تاکید بر سودمند بودن نشست های آسیب شناسی جشنواره گفت: سابقه فستیوال های تئاتر در جهان بسیار طولانی است و از یونان باستان آغاز می شود. اما فستیوال به معنایی که امروز در جهان می شناسیم تقریباً از اواخر قرن نوزدهم است که شکل می گیرد. همانطور که می دانیم چند فستیوال بسیار مهم امروز در جهان وجود دارد و از جمله مهم ترین آن ها باید به آوینیون اشاره کرد که از سال 1948 اغاز به کار می کند. واقعیت این است که هر کدام از این جشنواره ها یک مدل منحصر بفرد دارند و بر اساس نیازها و پیشینه فرهنگی خودشان تعریف شده اند. اما در مورد جشنواره فجر تنها مبداء و عنوان آن برای ما مشخص است. این جشنواره مدیریت ها و برنامه های مختلفی را هم در این سال ها داشته و دنبال کرده تا به امروز رسیده است. چون بحث امروز ما در اینجا با داوری مرتبط است باید بگویم که اغلب فستیوال های تئاتری امروز جهان داوری ندارند، یعنی خیلی از فستیوال ها با هدف مسابقه شکل نمی گیرند؛ و بیشتر سعی می کنند یک ارزیابی کیفی و عمومی ایجاد کنند و در ضمن یک بازار عرضه تئاتر را هم شکل بدهند. فستیوال آوینیون به هیچکس تندیس جشنواره یا لوح تقدیر نمی دهد. در حقیقت جشنواره یک فرصت ارزیابی و معرفی است. همچنین یکی از کارکردهای اصلی فستیوال ها در جهان جلب توجه مدیران تئاتری است که به دیدن این فستیوال ها می آیند و با کمپانی های تئاتری آشنا می شوند. یک بخش مهم هم فعالیت گروه های جوان تئاتری است که آثارشان را در این فستیوال ها عرضه می کنند. آنچه که ما نامش را داوری گذاشته ایم و ترکیب آن که گاهی رفاقتی و گاهی ریش سفیدی است شاید، در بزنگاه داوری می بینیم که با یک مشکل بزرگ مواجه هستیم؛ چرا که تیپ های زیادی از نمایش ها با مدل های مختلف از ایرانی و فرنگی گرفته تا تک پرسوناژ و چند پرسوناژ را در جشنواره شرکت داده ایم و حالا می خواهیم درباره آن ها قضاوت کنیم. واقعیت این است که شاخصه های معینی برای قضاوت آثار از پیش وجود دارد و کسانی که به داوری می نشینند در حقیقت بر طبق دستورالعمل ها و اهدافی که برای جشنواره تعیین شده باید رفتار کنند. ما باید مدلی را انتخاب کنیم و بر اساس آن بتوانیم سازماندهی مناسب با آن را در جشنواره شکل بدهیم.

 فارس باقری دیگر سخنران این نشست در ادامه بیان کرد: می می خواهم به بحث هایی فراتر از موضوع داوری در جشنواره بپردازم که البته این امر را هم شامل خواهد شد. این بحث ها مرتبط با فقدان نظریه و فقدان استراتژی است که به ان ها خواهد پرداخت. از سال 1380 به بعد در دولت های مختلفی که بر سر کار آمدند، هیچ یک صاحب یک استراتژی روشن در حوزه فرهنگ نیستند. همه این ها را شاید بشود در مقوله ای با عنوان اسطوره گذار شناسایی کرد. مبنای این رویکرد این است که یکصد سال است جامعه ایران در حال گذار از سنت به مدرنیسم یا توسعه است اما به طور مشخص گذار در آن اتفاق نمی افتد. همچنین دولت های مستقر در این بازه زمانی به هیچ وجه استراتژی روشنی در حوزه فرهنگ از خود نشان نمی دهند و جشنواره تئاتر فجر هم به همین ترتیب فاقد استراتژی معین است. اگر استراتژی روشنی وجود می داشت، می بایست به دبیر جشنواره که برنامه ای می داشت باید اجازه می دادند تا برنامه اش را توسعه بدهد. آنگاه قادر می بودیم تا نتیجه برنامه ریزی مدیران را ارزیابی کنیم که عملکردش تا چه اندازه صحیح یا ناصحیح بوده است. به این ترتیب اسطوره گذار کم کم تبدیل شده به گذر و روزمره‌گی. چون برنامه ریزی وجود ندارد مبنای ارزیابی هم وجود ندارد. این رویکرد متاسفانه نه تنها نظام تولید تئاتر را نظمی نمی بخشد بلکه در آن اغتشاش هم ایجاد می کند.

بهزاد آقاجمالی سخنران بعدی این نشست نیز در ابتدای سخنانش بیان کرد: انتظار از مرکز پژوهشی مرکز هنرهای نمایشی این است که در آسیب شناسی و برنامه ریزی برای جشنواره به متخصصان تئاتر بسنده نکند و مشخصاً از جامعه شناسان دعوت کند تا در مورد نهاد جشنواره به عنوان یک نهاد اجتماعی تحقیق و پژوهش کند و نتیجه نهایی آن در فراخوان جشنواره انعکاس پیدا کند. کاری که جشنواره ها به عنوان نهادهای اجتماعی انجام می دهند، به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا ساختن هویت هنری و فرهنگی است. می خواهم به این نکته اشاره کنم که در نیم قرن اخیر چرخشی در امر داوری رخ داده که اتفاقاً نهادهایی مثل جشنواره ها را بسیار با اهمیت جلوه می دهد؛ و می خواهم اینطور نتیجه گیری کنم که نهاد جشنواره تئاتر فجر نسبت به این مسئله بی اعتنا بوده است.