همزمان با آغاز نمایش «استادنوروزپینه دوز» صورت گرفت؛
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 2
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 3
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 4
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 5
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 6
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 7
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 8
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 9
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 10
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 11
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 12
روایتی از زندگی تئاتری میرزا کمال الوزاره محمودی/ نویسنده ای که برای مردم می نوشت 13
همزمان با آغاز اجرای نمایش «استاد نوروز پینه دوز» به کارگردانی رحمت امینی در تالار قشقایی مجموعه تئاترشهر «شب میرزا احمد کمال الوزاره محمودی» از مجموعه برنامه های «شب های بخارا» در تالار مشاهیر تئاتر شهر برگزار شد.
به گزارش واحد ارتباطات، آموزش و پژوهش مجموعه تئاتر شهر، همزمان با آغاز اجرای نمایش «استاد نوروز پینه دوز» به کارگردانی رحمت امینی در تالار قشقایی مجموعه تئاترشهر «شب میرزا احمد کمال الوزاره محمودی» از مجموعه برنامه های «شب های بخارا» روز یکشنبه نهم تیر ماه در تالار مشاهیر تئاتر شهر برگزار شد.
انگیزه های کارگردانی یک نمایشنامه صد ساله
علی دهباشی مدیر مجموعه برنامه های «شب های بخارا» در ابتدای این برنامه توضیح داد: اکنون صد سال از عمر نمایشنامه «استاد نوروز پینه دوز» اثر میرزا احمد کمال الوزاره محمودی می گذرد و امروز رحمت امینی به عنوان نویسنده و کارگردانی که سالهای زیادی در تئاتر مشغول به فعالیت و تدریس است در تکمیل سه گانه های کمدی خود پس از «جیک جیک علیشاه» و «جعفرخان از فرنگ برگشته» نمایش «استاد نوروز پینه دوز» را روی صحنه می برد.
رحمت امینی کارگردان نمایش «استاد نوروز پینه دوز» هم در این برنامه با اشاره به انگیزه های خود برای به صحنه بردن آثار نمایشنامه نویسان کلاسیک ایرانی بیان کرد: من در حال طی کردن مسیری هستم که در کنار نمایشنامه‌نویسان پیشگام ایرانی یا نمایشنامه‌نویسان کلاسیک ایرانی است وسعی دارم این آثار را اجرا کنم. شاید از دید برخی صاحب نظران، در حال حاضر این آثار نکات مهمی را در بر نداشته باشد اما زمانی که این نمایشنامه‌نویسان آثارشان را می‌نوشتند شاهکارهای بزرگی را در زمانی که ترجمه‌ای در کار نبوده و نمایشی اجرا نمی‌شد ،خلق کردند. به اعتقاد من این‌ها پیشگامانی بودند که آسمان درام ایرانی را درخشان کردند و از نظر من اگر بخواهیم قدرت درام ایرانی را افزایش دهیم باید بدانیم اولین فعالان در این زمینه چه کسانی بودند ولو این که آثارشان با نقد امروزی دارای نواقص باشد.
تحلیل یک نویسنده از نمایشنامه های دوران نهضت مشروطه
جمشید ملک‌پور از دیگر سخنرانان حاضر در این برنامه هم با توضیحی درباره نهضت مشروطه، علل ایجاد این انقلاب و اثری که بر فرهنگ و اجتماع ایران داشته است به طرح نکاتی درباره جنبش تحریم تنباکو که ظرفیت شورش و ایستادگی دربرابر استبداد را به مردم و روشنفکران نشان داد، اشاره کرد و گفت: نمایش «استاد نوروز پینه دوز» و میرزا احمد محمودی کمال‌الوزاره از دل جریانی بیرون آمدند که ما آن‌را مشروطه می‌خوانیم. البته ادبیات ایران قبل از مشروطه به ادبیات طولانی معروف است و در زمان سلطنت ناصرالدین شاه با آمدن متفکرانی مانند میرزا ملکم‌خان و میرزا آقاخان کرمانی و حاج‌زین‌العابدین مراغه‌ای این ادبیات رسمی تحت تاثیر قرار گرفت و با وقوع انقلاب مشروطه ادبیات مردمی با ماهیت ضد استبدادی جای ادبیات دیوانی را می‌گیرد. در این جا نویسندگان از قالب تعزیه هم برای بیان مفاهیم ضد استبدادی استفاده می‌کنند. بنابراین ساده‌گرایی در سبک مهم ترین واقعه دوران انقلاب مشروطه به شمار می‌رود؛ چون ساده‌گرایی نه تنها سبب ارتباط با توده‌های بیشتری از مردم می‌شود بلکه باعث می‌شود که نویسنده برای پرداختن به موضعات آزادی عمل بیشتری پیدا کند.
نویسنده کتاب «ادبیات نمایشی در ایران» با بیان این که از زمان ناصری تا قبل از مشروطیت تئاتر ایرانی را تئاتر مکتوب و آغاز تئاتر اجرایی ما را از دوره مشروطیت می‌داند اظهار کرد: حاصل تمام فعالیت‌ها در دوره مشروطه ما صاحب دو نمایشنامه‌نویس برجسته است که یکی از آنها مرتضی‌قلی‌خان مویدالممالک است که پنج نمایشنامه نوشته و یکی از آنها بسیار عالی است، به نام «حکام جدید و حکام قدیم» که در سه پرده نوشته شده است. در پرده اول استبداد را نشان می‌دهد، پرده دوم مشروطه و در پرده سوم همان مستبدها را نشان می‌دهد که لباس مشروطه‌خواهی پوشیدند و دوباره در راس قدرت هستند.نمایشنامه‌نویس برجسته دیگر میرزا احمد محمودی ملقب به کمال‌الوزاره است که به اعتقاد من اولین نمایشنامه‌نویسی است که با خصلت‌های ایرانی و سبک نوشتاری متاثر و تقلیدی از تعزیه است. یعنی ساختار را از تعزیه و مضامین را از محیط اطراف خود می‌گیرد. مضامین نمایشنامه‌های او درباره استبداد و تجددخواهی است که نمایشنامه «استاد نوروز پینه دوز» یکی از آن‌هاست.این نمایش واقعا خصلت نمایش ایرانی را دارد و این به این معنا نیست که نمایشنامه کاملی است؛ البته ما باید هر نمایشنامه را در دوره خودش بررسی کنیم. واقعیت این است که ما باید این آثار را بخوانیم و بشناسیم تا بتوانیم بر شانه این آثار بایستیم و آثار بهتری خلق کنیم.
میرزا محمود و امکان نقش آفرینی به آدم های تازه
حسن میرعابدینی از نویسندگان و پژوهشگران شناخته شده کشورمان نیز در این نشست با اشاره به شیوه های نگارش در دوران مشروطه به موضوع ساخت های ادبی پرداخت و پس اشاره تاریخی به نمایشنامه های تالیفی دوران مشروطه از میرزا محمود کمال الوزاره به عنوان یکی نمایشنامه نویسان قابل توجه آن دوران یاد کرد و گفت: کمال‌الوزاره با آفریدن شخصیت «حاجی ریای‌خان» پیشگام محمدعلی جمال‌زاده در خلق «قلتشن دیوان» و صادق هدایت در پدیدآوردن شخصیت «حاج‌آقا» است. همچنین، وی با توصیف‌های عینی و جزنگارانه، چهره‌های تازه‌ای از عرصه اجتماع، به ویژه زنان، را به صحنه می‌آورد که پیش از این نقش و صدایی از آن خود نداشتند. او روابط و مناسباتی را ترسیم می‌کند که از دایره توجه ادبیات بیرون مانده بود؛ و به آدم‌های تازه‌ای امکان نقش‌آفرینی و سخن گفتن می‌دهد که چند سال بعد، وقتی آنات را در داستان‌های جمال‌زاده و هدایت ملاقات می‌کنیم، برایمان غریبه نیستند.
میرعابدینی در پایان صحبت‌هایش گفت: به لحاظ زبانی نیز کار کمال‌الوزاره قابل توجه است. وی پس از میرزاحبیب اصفهانی، در سرگذشت حاجی بابای‌اصفهانی، و میرزا علی‌اکبر دهخدا، در چرند و پرن و قبل از جمال‌زاده، برای ساخت شخصیت‌هایی که از میان عامه برمی‌گزیند، از زبان رنگین محاوره‌ای بهره می‌گیرد، و به ثبت و ضبط واژگان و رسومی می‌پردازد که در هنگامه تحول اجتماعی دارد از دست می‌رود.
کمال‌الوزاره یک نویسنده مردمی بود
سعید اسدی مدیر مجموعه تئاتر شهر نیز پس از صحبت های میرعابدینی بیان داشت: گفت‌وگوی تاریخی بین امروز و دیروز ما همیشه معطل مانده است، گویی گذشته ما به عنوان یک «دیگری فرهنگی» است تا این که یک «تداوم فرهنگی» در نظر گرفته شود. گاهی ادبیات، هنر و کنش‌های فرهنگی در کنار ساختار سیاسی مدام انسانی را تولید می‌کند که این انسان هیچ ایده‌ای راجع به شکل دیگری از جامعه، فرهنگ و سیاست در ذهن خود نمی‌توانست متصور شود مگر این که این جهان جدید فرهنگی بتواند ایده تازه‌ای را ایجاد کند و این ایده تازه را در صورتی محقق کند که بتواند با نظام اجتماعی که عمدتا بی‌سواد بوده و قدرت خواندن و نوشتن نداشتند ولی در معرض سیستم یکپارچه و شکیلی از انتقال اطلاعات قرار داشتند، روبه رو کند. یعنی نظام سنتی در بازار و مسجد برای بازتولید کردن چنین انسانی حوزه انتقال شفاهی اطلاعات و حتی تثبیت آنها را داشت.
وی افزود: این تثبیت، گونه‌ای از انسان را بازتولید می‌کرد که این انسان می‌توانست خودش را در آن ساختار جای یافته ببیند و هیچ تصوری درباره شکل دیگری از زیست اجتماعی و ساختار سیاسی و اجتماعی نداشته باشد. به نظر من تئاتر بیشتر به دنبال این بود تا یک حوزه عمومی ایجاد کند تا بتواند با حوزه عمومی که در اختیار نظام سنتی بود رقابت کند. با توجه به تاریخ تئاتر اولین نمایش‌ها نیز در فضای عمومی رخ داد. بنابراین کمال‌الوزاره محمودی یکی از ایده اولیه‌های تئاتری است. یعنی جایی که کنشگران سیاسی که به هنر هم اشتغال داشتند به هنرمندانی تبدیل می‌شوند که کنش سیاسی هم دارند و در مضمون به جای پرداختن به امر کلی، شعار دادن و نشان دادن تصویر نمادین و خالی از ارزش‌های دراماتیکی که ما می‌شناسیم تلاش می‌کند که به مردم رو کند و از دل جریانی که می‌تواند از لحاظ دراماتیک باکارکتراهای ملموس ایجاد کند این کار را انجام می‌دهد.
کمال‌الوزاره آغازگر شیوه نمایشنامه‌نویسی جدید است
میترا علوی طلب مدرس و پژوهشگر نیز در بخش پایانی ویژه برنامه «شب میرزا احمد کمال الوزاره محمودی» به تدوین پژوهشی در باب «ادبیات نمایشی ایران در دوران تکوین نمایش در ایران» اشاره کرد و توضیح داد: در این پژوهش من به موضوع هراس پرداختم به این دلیل که در تمام کتاب‌ها و نظریات بنیادین رابطه تنگاتنگی بین هراس و تئاتر می‌بینیم. در این دوره تقریبا صد سالهای که مورد بررسی قرار دادم سه دوره مختلف را دیدم که شامل دوره مواجهه، تجربه اندوزی و دوران تثبیت است. در این دوران تئاتر بیش از این که از لحاظ ساختار مهم باشد از نظر مضمون اهمیت دارد و در تئاتر ما مضامین سیاسی اجتماعی طرح می‌شود.
وی افزود: در این سه دوره‌ای که به آن اشاره کردم یک چرخشی وجود دارد، از مضامین کلان به مضامین خرد می‌رسیم، یعنی در آغاز ما شاهد این هستیم که ادبیات نمایشی شامل هراس‌هایی از قحطی، عقب‌ماندگی، حمله و مسائل مهم اجتماعی است و اما در اواخر دوره تکوین به مسائل خرد خانوادگی و اخلاقی نزدیک می‌شویم. در این بین کاری که کمال‌الوزاره به عنوان کسی که شغل دیوان‌سالاری داشت و یک منورالفکر محسوب می‌شود انجام داد این است که در حین این که مسائل خرد و خانوادگی را طرح می‌کند به مسائل اجتماعی کلان هم می‌پردازد.
این نویسنده با بیان این که در این پژوهش به موضوع «هراس» پرداخته است اظهار کرد: یکی از هراس‌های دوران تکوین ادبیات نمایشی مسئله زن هراسی است و این موضوع از جایی شروع می‌شود که صدای زنان کم کم شنیده می‌شود و دست به فعالیت‌های اجتماعی می‌زنند اما در عرصه ادبیات نمایشی زنان را عمدتا خرافه پرست و ابژه میل جنسی مردان نشان می‌دهند و ازدواج مجدد در این نمایشنامه طرح می‌شود، همانطور که در نمایشنامه «استاد نوروز پینه دوز» وجود دارد. یکی دیگر جلوه‌های این هراس در تصمیماتی است که زنان در این نمایشنامه‌ها می‌گیرند و عمدتا تصمیمات غیرعاقلانه‌ای است. ما زمانی که نمایشنامه «استاد نوروز پینه دوز» می‌رسیم متوجه می‌شویم این نگاه ابژه به زن و نگاه کالایی که نسبت به زن وجود داشته کمی تغییر می‌کند و زنان این نمایشنامه تبدیل به کنشگر شده و در جایگاه سوژه ارتقاع پیدا می‌کنند. به هر صورت کمال‌الوزاره آغازگر شیوه نمایشنامه‌نویسی جدید است که وقتی این نمایشنامه را با فضای گفتمانی و میزان اطلاعات و دانش روز زمانه از نمایش و نمایشنامه‌نویسی بررسی می‌کنیم متوجه به روز بودن و کنش‌گری اجتماعی آن می‌شویم.
برای کسب آخرین اطلاعات و اخبار تئاتر شهر به سایت این مجموعه به آدرس www.teatreshahr.com و کانال تلگرام Tehran_city_theater@ مراجعه کنید.