قطب‌الدین صادقی در نشست پژوهشی تاریخ شفاهی تئاتر ایران بیان کرد
با ایرج راد بوسیله موتور گازوئیلی و چراغ‌توری نمایش ساختیم
یکم اسفندماه دومین نشست از سلسله گفتگوهای پژوهشی تاریخ شفاهی تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی در تالار مشاهیر تئاتر شهر برگزار شد.
دومین نشست از سلسله گفتگوهای پژوهشی تاریخ شفاهی تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی چهارشنبه یکم اسفند با حضور دکتر قطب‌الدین صادقی، دکتر داوود فتحعلی بیگی و دکتر تاجبخش فناییان در تالار مشاهیر تئاتر شهر برگزار شد. در این نشست که دبیری جلسه آن بر عهد امین عظیمی بود تاریخ شفاهی تئاتر ایران از منظر کارورزان تئاتر بررسی شد.
دکتر تاجبخش فناییان نخستین سخنران این نشست با بیان این موضوع که تفکیک چگونگی دهه‌های تاریخ تئاتر پس از انقلاب آسان نیست گفت: در این دهه‌ها حوادث فرهنگی هنری پیامد همدیگر بودند. این حوادث یا در استمرار حرکت‌های قبلی بوده یا باعث به وجود آمدن حرکت‌های بعدی شده‌اند. به همین جهت تفکیک چگونگی دهه‌های 60،70،80 انقلاب آسان نیست و بیان وقایع هر دهه در حقیقت به معنای پرداختن به تاریخ تئاتر است.
این پژوهشگر با اشاره به این که تئاتر انقلاب با تئاتر پیش از انقلاب یک ارتباط ارگانیک دارد، بیان کرد: به لحاظ محتوایی شکل و حتی سبک اجرایی این تداوم ارتباط وجود دارد. تفکیک تئاتر انقلاب و بعد از انقلاب به‌صورت جزء نگرا نه درست است و من ترجیح می‌دهم به تحلیل وقایع بپردازم که این تحلیل شامل دهه‌های قبلی و بعدی می‌شود.
این استاد دانشگاه اظهار داشت در دهه 70 به بعد یک نقصان بزرگ و یک حلقه گم‌شده در تئاتر داشتیم که منجر به بی‌نظمی و آشفتگی در عالم تئاتر شد و اکنون به اوج این آشفتگی رسیده‌ایم دلیل آن نبود عنصری است که لازمه تداوم فعالیت‌های اجتماعی است و آن عنصر هماهنگی است ما در حوزه تئاتر فاقد یک جریان هماهنگ بوده‌ایم که پیونددهنده آموزش پرورش و امکانات مالی تولید باشد آنچه باعث آشفتگی تئاتر شده است ناهماهنگی حوزه‌های است که می‌بایست باهم هماهنگ باشند در حال حاضر حوزه آموزش هیچ‌گونه ارتباطی با حوزه تولید و این حوزه هیچ ارتباطی با مقوله پژوهش ندارد لاجرم مدیریت تصمیم‌های گرفته‌اند که با هیچ‌کدام از این حوزه‌ها ارتباط ارگانیک ندارد.
دکتر تاجبخش فناییان با اشاره به زمانی که دکتر علی منتظری مدیرکل هنرهای نمایشی بود گفت آن زمان مرکز هنرهای دایره مسئولیتی خود را متمرکز کرد و چراغ تئاتر را روشن کرد اما روشن شدن چراغ کافی نیست بحث کیفیت مهم است و بحث تنوع آثار هنری هم بسیار حایزاهمیت است در دهه 50 کوشش شده بود یک برنامه متمرکزی برای تئاتر به وجود بیاید اما به‌رغم وقوع انقلاب ناکام بود. این آیین‌نامه خوب بود یابد بود بحث دیگری است و من اکنون به آن نمی‌پردازم اما بعد از انقلاب آن برنامه‌ریزی کنار گذاشته شد و برنامه دیگری جایگزین آن نشد.
این کارگردان تئاتر اظهار داشت پس از انقلاب تا سال‌های متمادی مسئولین با تئاتر هیچ آشنایی نداشتند برخی از مسئولان فکر می کردند تئاتر برای خنداندن مردم است و گروهی دیگر می‌اندیشیدند تا همان اندازه که کوشندگان تئاتر ظواهر امر را رعایت کنند کافی است و در ادامه افزود مسئولین به برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای تئاتر مبتنی بر جغرافیای کشور اعتقاد نداشتند و به حرف اهالی تئاتر هم چندان اعتمادی نداشتند ما فرهنگی داریم که وحدت در عین کثرت و کثرت درعین‌حال وحدت استوار است.
این مدرس دانشگاه بابیان آمار ذهنی از فارغ‌التحصیلان افزود: در حال حاضر 2000 نیرو در هرسال قراراست فارغ‌التحصیل شوند اما این دانش‌آموختگان چگونه وارد جریان تولید می‌شوند و 99 درصد آنها زیردست و پا نابود می‌شوند.
دکتر قطب‌الدین صادقی دیگر سخنران این نشست اظهار داشت: حرفهای من جنبه ارزش‌گذاری ندارد و از دید تحلیل‌گر نگاه می‌کنم این تاریخ 40 سال مبتنی بر 4 دوره فرهنگی است نقطه عطف اول انقلاب است یک دموکراسی خودجوش به وجود آمد این دموکراسی خودجوش باعث شد بسیاری از گروه‌های تئاتری به میدان آمدند در زمان جنگ این دموکراسی خودجوش محو شد و جنگ مطرح شد که به تمام ارکان‌های اجتماعی نفوذ پیدا کرد. من درسال‌های جنگ به ایران برگشتم آن زمان در دانشکده هنرهای زیبا درس می‌دادم فضای حیرت‌انگیزی بود از شروع انقلاب تا پایان جنگ تمام نهادهای هنری متوقف شد وزارت ارشاد هیچ هنرمندی را استخدام نکرد و ما تمام بنیه تئاتری را از دست دادیم و هرچه فعالیت بود در راستای جنگ رفت و تئاتر بخشی از این بسیج عمومی بود فضا به‌شدت جنگی بود هنرمندان حرفهای رفتند تلویزیون و سریال ساختند یا وارد سینما شدند آنها خواستند دست به تولیدی بزنند که ما را از آثار بیگانه بی‌نیاز سازند همه هنرمندان ما که در تئاتر تربیت‌شده بودند تلویزیون و سینما رفتند و تئاتر یک بیابان شد بچه‌های آماتور و هنرمندانی مانند تاجبخش فناییان که به حوزه هنری رفته بودند. در این دهه آنچه اهمیت دارد تکنیک نیست محتوا و پیش بردن یک اندیشه سیاسی اهمیت دارد برای انسجام فرهنگ مقاومتی و این موضوع تا زمان صلح ادامه دارد.این پژوهشگر و منتقد تئاتر بابیان خاطره‌ای از سال‌های جنگ به حضار افزود من با ایرج راد با موتور گازوئیلی و چراغ‌توری نمایش ایجاد کردیم.نقطه عطف دوم زمان صلح است البته در زمان جنگ ما یک تئاتر زیرزمینی هم داشتیم اما من درباره جریان غالب صحبت می‌کنم.
آقای منتظری قبل از صلح آمد اما تجلی برنامه‌اش در زمان صلح بود خودش دستی بر آتش داشت فهم خوبی داشت و تمام تئاترهای تعطیل‌شده را احیا کرد آن زمان دیگران به تئاتر به چشم بزه نگاه می‌کردند تئاتر شهرستان احیا شد مجله نمایش راه‌اندازی شدما هنرمندان را به‌عنوان کارمند روزمزد استخدام کردند تئاتر دانشجویی راه افتاد آقای منتظری در جشنواره فجر زحمت بسیاری کشید و بسیار مرد شایسته‌ای است.
کارگردان باغ آلبالو به بیان خاطره از اجرای نمایش در دوران مدیریت علی منتظری افزود من با اجرای نمایش مدئا در سالن چهارسو، حمید سمندریان با نمایش ازدواج آقای می‌سی‌سی‌پی در سالن اصلی تئاتر شهر و دکتر رکن‌الدین خسروی با نمایش آرمان گاتی در برج آزادی همزمان نمایش خود را به روی صحنه آوردیم این نمایش‌ها هیچ‌کدام بازبینی نشد این اندازه خوش‌بینی و اعتماد بودآقای منتظری با فتوای بزرگان مجوز کلاه‌گیس را گرفت.
کارگردان نمایش عادل‌ها بابیان بودجه تئاتر درزمان مدیریت دکتر علی منتظری افزود: آقای منتظری با بودجه 24 میلیون تومان شروع کرد آن زمان 22 میلیون هزینه کارمندهای مرکز هنرهای نمایشی بود و 2 میلیون برای تولید تئاتر بود.این کارگردان با مقایسه کردن بودجه تئاتر و سینما به نکته بسیار مهی اشاره کرد آن زمان یک فیلم معمولی 6 میلیون هزینه داشت.
و آقای منتظری بودجه نمایش را افزایش داد سال 72 13 تئاتر کشور 800 میلیون بودجه داشت و آقای منتظری این مبلغ را ذره‌ذره ثبت کرد؛ و ادامه داد من سال 1365 در هنگام اجرای نمایش آژاکس 20 هزار تومان بودجه داشتم سال 70 بودجه‌ام برای تولید نمایش 400 هزار تومان شد کارگردان نمایش هملت افزود دستمزد میکائیل شهرستانی برای بازی در نقش هملت حدود20 تومان یا 60 تومان بود.
کارگردان نمایش مکبث درباره حوادث اجتماعی آن سال‌ها و رویدادهای هنری افزود تعهد و شور و خلاقیت همه ما را فراگرفت و باورنکردنی است استقبالی که از تئاتر مامی شد.
کارگردان نمایش مویه جم افزود دهه اول انقلاب دهه قناعت بود اقتصاد سازمان‌یافته بود اما درهمان قناعت با دلار 7 تومان 70 فیلم در سال می‌ساختیم عراق در آن 8 سال جنگ تنها 3 فیلم ساخت این پژوهشگر تئاتر بابیان شیوه مدیریت تئاتر در دوران سازندگی پرداخت و افزود آن زمان رئیس‌جمهور مجوزی برای ورود نهادهای نظامی و امنیتی به تئاتر صادر کرد این بورژوای دولتی همه را گرفت و گروهی مولتی میلیاردر شدند. این پژوهشگر تئاتر به ویژگی‌های تئاتر در دوران سازندگی پرداخت و اظهار داشت تئاترها شلوغ شد باعث شد زندگی مردم رشد کند و پولی در سبد روزانه مردم بیاید که به تئاتر بروند.نقطه سوم سال 1376 است بین این دونقطه عطف تحولات اساسی پیش آمد و آن احیا شدن تئاتر بود. یک احیاء دوباره فرهنگی به وجود آمد.
دکتر داوود فتحعلی بیگی سخنرانی پایانی این نشست که درزمان مدیریت دکتر علی منتظری در مرکز هنرهای نمایشی مسئولیت سالن محراب را بر عهده داشت گفت: مسئولیت تالار محراب درزمان آقای منتظری به من واگذارشده بود و ما در سال 61 تعزیه در تالار محراب راه‌اندازی کردیم درزمان هفته خوانی داشتیم و نمایش‌های تعزیه را در تالار محراب اجرامی کردیم همچنین در تالار محراب به مناسب هزاره فردوسی در همین تالار اجرامی کردیم. مدیر پیشین تالار محراب در ادامه افزود همان زمان مسئولیت کانون نمایش‌های سنتی هم‌عهد دار بودم و به‌تبع شکل‌گیری این کانون جشنواره نمایش‌های آیینی سنتی راه‌اندازی شد در هنگام برگزاری این جشنواره دیدگاه پژوهشی داشتیم.
این بازیگر و کارگردان تئاتر درباره برگزاری پیشینه جشنواره‌های آیینی و سنتی گفت در دوره‌های اول و دوم این جشنواره 14 گروه بیشتر در این جشنواره حضور نداشتند و برگزاری این جشنواره در آغاز برای هنرمندان اهمیت نداشت اما درهمان دوره‌های آغازین استاد هاشم فیاض در این جشنواره شرکت کرد درگذر زمان ما بخش‌های نقالی را به این جشنواره افزودیم مامی خواستیم این تجربه پیشینیان را به تحصیل‌کردگان هنرهای نمایشی انتقال دهیم این هنرمند در ادامه افزود در حال حاضر مکان ویژه‌ای برای اجرای نمایش‌های سنتی نداریم.